Witamina D: suplement, lek czy marketing? Co naprawdę wiemy, a czego tylko się domyślamy

Witamina D zajmuje w niemieckiej debacie zdrowotnej miejsce szczególne. Jest jednocześnie symbolem nowoczesnej profilaktyki, produktem masowym aptek i drogerii oraz przedmiotem niekończących się sporów między lekarzami, instytucjami publicznymi i producentami suplementów. Jedni traktują ją jak niezbędne uzupełnienie zimowej diety, inni – jak drogi placebo. Najnowsze testy i stanowiska instytucji państwowych nie zamykają tej dyskusji, lecz pokazują, jak bardzo jest ona niejednoznaczna.

Stiftung Warentest, instytucja ciesząca się w Niemczech dużym zaufaniem konsumentów, ponownie wzięła pod lupę ogólnodostępne preparaty z witaminą D. Wyniki były dla wielu zaskakujące: znaczna część produktów została uznana za zbyt wysoko dawkowaną, a tylko nieliczne mieściły się w granicach uznawanych za rozsądne z punktu widzenia bezpieczeństwa. To jednak dopiero początek problemu – bo pytanie brzmi nie tylko ile, ale przede wszystkim dla kogo i po co.

Między niedoborem a nadmiarem – cienka granica

Witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach, co oznacza, że organizm potrafi ją magazynować. To zasadnicza różnica w porównaniu z witaminami rozpuszczalnymi w wodzie, które nadmiarowo są zwykle wydalane z moczem. W praktyce oznacza to jedno: nadmiar witaminy D może być szkodliwy, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu wysokich dawek.

Niemieckie Federalne Biuro ds. Oceny Ryzyka (BfR) zaleca, aby nie przekraczać 20 mikrogramów dziennie, czyli 800 międzynarodowych jednostek (IU), jeśli suplementacja nie jest prowadzona pod kontrolą lekarza. Tymczasem na rynku bez recepty dostępne są preparaty zawierające znacznie wyższe dawki – często reklamowane jako „szczególnie skuteczne” lub „idealne na zimę”.

Problem polega na tym, że wysokie dawki nie oznaczają automatycznie większych korzyści, a w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do zaburzeń gospodarki wapniowej, odkładania się wapnia w nerkach czy problemów z układem krążenia. To nie są scenariusze częste, ale realne – i właśnie dlatego instytucje publiczne przyjmują ostrożne stanowisko.

Kto rzeczywiście może skorzystać?

Jednym z niewielu punktów zgody w tej debacie jest fakt, że nie wszyscy potrzebują suplementacji witaminy D. U osób zdrowych, prowadzących względnie aktywny tryb życia i mających kontakt ze słońcem, niedobory nie są normą, nawet w krajach o umiarkowanym klimacie.

Istnieją jednak grupy, dla których ryzyko niedoboru jest realne. Należą do nich osoby starsze, szczególnie po 65. roku życia, osoby długotrwale unieruchomione, ludzie o bardzo ciemnej karnacji mieszkający w północnej Europie, osoby z otyłością oraz pacjenci z chorobami nerek, wątroby lub zaburzeniami wchłaniania w przewodzie pokarmowym. W ich przypadku niskodawkowa suplementacja, zwłaszcza w miesiącach jesienno-zimowych, bywa uzasadniona – ale nie jako działanie profilaktyczne „na wszelki wypadek”, lecz jako element konkretnej strategii zdrowotnej.

Co mówią badania – a czego nie mówią

Zwolennicy suplementacji często powołują się na badania sugerujące korzystny wpływ witaminy D na odporność, układ sercowo-naczyniowy czy profilaktykę nowotworową. Problem w tym, że wyniki te są niejednoznaczne, a w wielu przypadkach nie potwierdzają się w dużych, dobrze zaprojektowanych badaniach populacyjnych.

Instytucje takie jak Stiftung Warentest czy BfR podkreślają, że u osób bez niedoboru nie wykazano istotnych korzyści zdrowotnych z dodatkowej suplementacji. Ochrona przed infekcjami dróg oddechowych jest – jeśli w ogóle – niewielka, a wpływ na choroby serca czy nowotwory pozostaje nieudowodniony.

To nie oznacza, że witamina D „nie działa”. Oznacza raczej, że działa tam, gdzie jej brakuje, a nie jako uniwersalny wzmacniacz zdrowia. W tym sensie jest bliższa lekom niż suplementom – a jednocześnie sprzedawana jest jak produkt codziennego użytku.

Rynek suplementów a nauka

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt: rozbieżności między instytucjami regulacyjnymi. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dopuszcza w niektórych przypadkach wyższe dawki niż niemieckie BfR. W Stanach Zjednoczonych normy są jeszcze bardziej liberalne, a suplementy diety funkcjonują na ogromnym, niemal nieograniczonym rynku.

Ta różnica podejść pokazuje, że granice „bezpiecznej dawki” nie są wyłącznie kwestią biologii, lecz także polityki zdrowotnej i filozofii regulacji. Niemcy tradycyjnie wybierają ostrożność. Producenci suplementów – przeciwnie – operują narracją maksymalizacji korzyści. Pomiędzy nimi stoi konsument, który często musi podejmować decyzję bez pełnej wiedzy.

Jedyna rozsądna droga: diagnoza zamiast domysłów

W jednym punkcie zgadzają się niemal wszyscy: bez badania poziomu witaminy D we krwi nie da się sensownie ocenić potrzeby suplementacji. Stężenie poniżej 30 nmol/l uznawane jest za wyraźny niedobór, wartości między 30 a 50 nmol/l – za suboptymalne, a powyżej 50 nmol/l – za wystarczające dla zdrowia kości.

Badanie takie bywa oferowane jako świadczenie dodatkowe (IGeL), choć w przypadku uzasadnionego podejrzenia niedoboru może być finansowane przez kasę chorych. Dopiero na tej podstawie można mówić o dawkowaniu – i dopiero wtedy suplement przestaje być „wiarą w kapsułkę”, a staje się narzędziem medycznym.

Suplement czy styl życia?

Cała debata wokół witaminy D odsłania szerszy problem współczesnej profilaktyki zdrowotnej. Łatwiej sięgnąć po tabletkę niż zmienić tryb życia, dietę czy nawyki. Suplementy obiecują prostą odpowiedź na złożone pytania. Tymczasem witamina D – jak pokazują dane – nie jest magicznym rozwiązaniem, lecz jednym z wielu elementów układanki.

Między niedoborem a nadmiarem rozciąga się obszar niepewności, w którym marketing często wyprzedza naukę. Ostrożność instytucji publicznych może wydawać się nadmierna, ale w świecie, w którym suplementy są sprzedawane jak cukierki, być może właśnie ona jest jedyną realną ochroną konsumenta.