Żłobki i przedszkola w Niemczech. Jak to działa, ile kosztuje i co warto wiedzieć przed zapisaniem dziecka

Prawo do miejsca i rodzaje opieki

System opieki nad dziećmi w Niemczech uchodzi za dobrze zorganizowany, ale w praktyce potrafi być dla rodziców prawdziwym testem cierpliwości. Różne przepisy w każdym landzie, skomplikowane zapisy i długie kolejki sprawiają, że znalezienie miejsca w żłobku lub przedszkolu to często mały projekt logistyczny. Sprawdzamy, jak to wygląda naprawdę – gdzie szukać, ile kosztuje i na jakie wsparcie można liczyć.

W Niemczech każde dziecko od ukończenia pierwszego roku życia ma ustawowe prawo do miejsca w placówce opiekuńczej. Dla dzieci starszych, w wieku od 3 do 6 lat, prawo to obowiązuje już od wielu lat.
Opieka nad najmłodszymi jest organizowana w kilku formach. Najbardziej znane to:

• Krippe, czyli żłobek dla dzieci od 0 do 3 lat,

• Kindergarten, czyli przedszkole dla dzieci od 3 do 6 lat,

• Kita, łącząca funkcje żłobka i przedszkola,

• Hort, zapewniający opiekę po zajęciach w szkole,

• oraz Kindertagespflege, czyli tzw. opieka dzienna, gdzie dzieci przebywają w małej grupie u licencjonowanej opiekunki lub opiekuna (tagesmutter/tagesvater).

Od 2013 roku prawo do miejsca obowiązuje w całych Niemczech, ale realizacja tego prawa bywa różna. W dużych miastach wciąż brakuje personelu i miejsc, a rodzice nierzadko muszą czekać kilka miesięcy, zanim ich dziecko zostanie przyjęte.

Publiczne, prywatne i językowe placówki

System jest bardzo różnorodny. Obok publicznych i komunalnych placówek, które finansowane są z budżetów miast i landów, działają też instytucje prowadzone przez organizacje społeczne, takie jak Caritas czy Arbeiterwohlfahrt (AWO).
Coraz większą popularnością cieszą się także placówki prywatne – często oferujące mniejsze grupy, dłuższe godziny otwarcia i zajęcia językowe lub muzyczne. Ich wadą są wyższe opłaty, które nie zawsze można odliczyć od podatku.

W dużych miastach, takich jak Berlin, Hamburg czy Monachium, działa również wiele placówek dwujęzycznych lub międzynarodowych. Dla dzieci z rodzin polskich to często szansa na utrzymanie kontaktu z językiem polskim i jednoczesne zanurzenie w niemieckim. Takie kity są jednak bardzo popularne, dlatego warto zapisać dziecko jak najwcześniej.

Jak i gdzie zapisać dziecko

Rekrutacja do żłobków i przedszkoli odbywa się na różne sposoby, w zależności od miasta. W wielu miejscach funkcjonują specjalne portale internetowe, takie jak Kita-Navigator czy Kita-Portal, gdzie można wybrać kilka placówek i śledzić status wniosku.
W innych regionach nadal obowiązuje bezpośredni kontakt z placówkami — trzeba zanieść dokumenty osobiście i poczekać na odpowiedź.

Niektóre miasta, jak Hamburg czy Berlin, wymagają wcześniejszego kontaktu z urzędem ds. młodzieży (Jugendamt). Tam uzyskuje się tzw. voucher lub decyzję o liczbie godzin opieki, w zależności od sytuacji zawodowej rodziców. W Hamburgu każdy maluch ma zagwarantowane pięć godzin opieki dziennie z obiadem, a więcej godzin otrzymują dzieci rodziców pracujących lub studiujących. W Berlinie opłaty za opiekę są zniesione, ale rodzice muszą złożyć wniosek o przyznanie miejsca i pokrywają jedynie koszt wyżywienia.

Warto pamiętać, że na miejsce w żłobku warto zapisać dziecko z dużym wyprzedzeniem – najlepiej jeszcze w ciąży lub w pierwszych miesiącach życia dziecka. W przedszkolach czas oczekiwania jest krótszy, ale również warto działać co najmniej pół roku wcześniej.

Ile to kosztuje?

To jedno z najczęściej zadawanych pytań – i jedno z najtrudniejszych, bo odpowiedź brzmi: to zależy od landu.
W Niemczech nie ma jednolitego systemu opłat. Każdy kraj związkowy, a często nawet poszczególne gminy, ustalają własne zasady.

• W Berlinie wszystkie placówki są bezpłatne – rodzice płacą jedynie około 23 euro miesięcznie za posiłki i ewentualne zajęcia dodatkowe.

• W Hamburgu podstawowa opieka (5 godzin dziennie z obiadem) jest darmowa, a za dłuższy czas opieki płaci się zależnie od dochodu.

• W Brandenburgii od 2024 roku przedszkola dla dzieci w wieku 3–6 lat są całkowicie bezpłatne.

• W innych landach (np. w Bawarii, Dolnej Saksonii czy Hesji) opłaty są stopniowane – rodziny o niższych dochodach płacą mniej, a często mogą korzystać z dopłat do posiłków lub zniżek dla rodzeństwa.

Średnio miesięczne opłaty za żłobek w Niemczech wahają się od 100 do 400 euro, ale w niektórych prywatnych placówkach mogą sięgać nawet 700–800 euro.

Ulgi i dofinansowania

Rodziny mogą liczyć na wsparcie podatkowe. W rozliczeniu rocznym można odliczyć do 80% kosztów opieki nad dzieckiem, maksymalnie 4800 euro rocznie na jedno dziecko (od roku podatkowego 2025).
Do tego dochodzą dopłaty z zakładów pracy — jeśli pracodawca współfinansuje miejsce w żłobku, często jest to zwolnione z podatku.
Warto także sprawdzić programy lokalne w gminach — niektóre dopłacają rodzinom o niskich dochodach lub samotnym rodzicom do części kosztów.

Braki kadrowe i jakość opieki

Choć w Niemczech liczba miejsc w żłobkach i przedszkolach systematycznie rośnie, największym problemem pozostaje niedobór personelu.
W wielu miastach opiekunki i nauczyciele są przeciążeni, a grupy zbyt liczne. Zdarza się, że placówki skracają godziny otwarcia lub łączą grupy, by poradzić sobie z brakami kadrowymi.

Mimo to większość niemieckich rodziców jest zadowolona z jakości opieki. Dzieci mają zapewnione zajęcia edukacyjne, ruchowe i muzyczne, a w wielu miejscach promuje się naukę poprzez zabawę i wczesny kontakt z językiem obcym. Coraz więcej landów stawia także na ekologiczne żywienie i współpracę z rodzicami.

Czy można pozwać gminę za brak miejsca?

Tak, ale dopiero wtedy, gdy rodzic wykaże, że złożył wniosek na czas, a mimo to urząd nie zapewnił opieki. W praktyce takie sprawy kończą się rzadko w sądzie — częściej udaje się znaleźć rozwiązanie przez Jugendamt lub alternatywną opiekę dzienną.
Warto jednak wiedzieć, że prawo do miejsca jest realne, a nie symboliczne – w razie odmowy można się odwołać i dochodzić swoich praw.

Na co zwracać uwagę przy wyborze placówki

Rodzice, którzy już znaleźli miejsce, często mówią jedno: nie chodzi o „najlepszą” kitę, ale o taką, w której dziecko czuje się dobrze.
Warto zwrócić uwagę na liczbę dzieci w grupie, podejście do adaptacji, komunikację z personelem i codzienny rytm dnia. Równie ważne są godziny otwarcia i zasady dotyczące wakacji czy dni wolnych – w niektórych placówkach zamknięcie w czasie ferii letnich trwa nawet dwa tygodnie.

System, który działa – choć nie idealnie

Żłobki i przedszkola w Niemczech to rozbudowany, zróżnicowany system, który w wielu punktach działa sprawnie, ale wciąż wymaga poprawek.
Rodzice chwalą jakość i przewidywalność, ale narzekają na biurokrację i trudności z uzyskaniem miejsca.
Jedno jest pewne – im wcześniej zacznie się szukać i im lepiej pozna lokalne przepisy, tym łatwiej przejść przez cały proces.

Bo w niemieckim systemie opieki nad dziećmi najważniejsze są nie przepisy, lecz praktyka – i to, by dziecko miało bezpieczne miejsce, a rodzice mogli spokojnie pracować i żyć.