Państwo pomaga, ale do pewnego momentu. Co oferuje system i dlaczego to wciąż za mało

Gdy rachunek miesięczny się nie domyka, niemieckie państwo nie zostawia obywatela całkiem samego. System wsparcia dla rodzin, w tym samotnych rodziców, jest rozbudowany, wielowarstwowy i – na papierze – hojny. Problem polega na tym, że instrumenty te zostały zaprojektowane w innych realiach kosztowych. W efekcie pomagają, ale rzadko rozwiązują problem strukturalnie. Żeby to zrozumieć, trzeba znów zejść na poziom liczb.

Kindergeld: stały dodatek, który nie nadąża za kosztami

Podstawowym świadczeniem jest Kindergeld. W 2025 roku wynosi on 250 euro miesięcznie na każde dziecko, niezależnie od dochodów rodzica. To pieniądz pewny, wypłacany regularnie i bez skomplikowanych procedur.

W praktyce jednak Kindergeld pokrywa dziś zaledwie część realnych kosztów utrzymania dziecka. Według wyliczeń organizacji społecznych i urzędów socjalnych, minimalne miesięczne koszty dziecka w wieku przedszkolnym lub szkolnym wynoszą od 500 do 700 euro, licząc żywność, ubrania, potrzeby szkolne, transport i udział w życiu społecznym. Kindergeld zamyka więc mniej niż połowę tej kwoty.

Kinderzuschlag: pomoc warunkowa i selektywna

Dla rodzin o niskich dochodach państwo przewiduje Kinderzuschlag, czyli dodatek do Kindergeld. Maksymalna kwota to 292 euro miesięcznie na dziecko. W teorii to instrument, który ma zapobiegać konieczności sięgania po Bürgergeld.

W praktyce Kinderzuschlag działa tylko wtedy, gdy dochód rodzica mieści się w wąskim przedziale:

• zbyt niski – świadczenie nie przysługuje,

• zbyt wysoki – również nie.

Dla samotnej matki pracującej na pełen etat przy płacy minimalnej sytuacja bywa paradoksalna: zarabia „za dużo”, by dostać pełne wsparcie, ale za mało, by realnie się utrzymać. System nagradza balansowanie na granicy, ale nie rozwiązuje problemu kosztów stałych, takich jak czynsz.

Bürgergeld jako uzupełnienie, nie rozwiązanie

Jeśli dochody z pracy i dodatków rodzinnych nie wystarczają, możliwe jest skorzystanie z Bürgergeld w formie Aufstockung, czyli dopłaty do niskich zarobków. To rozwiązanie często postrzegane jako „ostatnia deska ratunku”, choć w rzeczywistości korzystają z niego także osoby pracujące.

Stawka podstawowa Bürgergeld dla osoby dorosłej wynosi 563 euro miesięcznie, a na dziecko – w zależności od wieku – od 357 do 471 euro. Do tego dochodzi pokrycie „odpowiednich kosztów mieszkania”. I tu pojawia się kluczowy problem: co znaczy „odpowiednie”?

Limity czynszów uznawanych przez urzędy za akceptowalne są często niższe niż realne ceny rynkowe, zwłaszcza w dużych miastach. Oznacza to, że nawet przy wsparciu państwa część kosztów mieszkania pozostaje po stronie rodzica. System formalnie pomaga, ale nie nadąża za rynkiem nieruchomości.

Ulgi podatkowe: realne, lecz spóźnione

Samotni rodzice mogą skorzystać z tzw. Entlastungsbetrag für Alleinerziehende, czyli ulgi podatkowej wynoszącej 4260 euro rocznie na pierwsze dziecko. To znacząca kwota – problem w tym, że działa ona z opóźnieniem.

Ulga obniża podatek dochodowy, a więc realnie poprawia sytuację finansową dopiero w rozliczeniu rocznym lub poprzez korektę zaliczek. Nie rozwiązuje bieżących problemów z płynnością finansową. Gdy czynsz trzeba zapłacić dziś, a nie za dziewięć miesięcy, mechanizm podatkowy przestaje być skuteczną tarczą.

Opieka nad dziećmi: dostępność zamiast ceny

W wielu landach opieka przedszkolna jest częściowo lub całkowicie bezpłatna, ale problemem pozostaje dostępność miejsc i godziny otwarcia. Samotny rodzic pracujący na pełen etat potrzebuje opieki elastycznej – tymczasem system nadal opiera się na standardowych godzinach pracy.

Brak miejsca w przedszkolu lub świetlicy oznacza konieczność skrócenia czasu pracy albo korzystania z płatnej opieki prywatnej. To kolejny element, który nie pojawia się w oficjalnych statystykach, ale realnie obniża opłacalność pracy.

Dlaczego to się nie domyka?

Z perspektywy systemowej problem nie polega na braku świadczeń, lecz na ich niedopasowaniu do realiów życia. Państwo zakłada, że:

• praca na pełen etat zapewnia podstawowe bezpieczeństwo,

• dodatki uzupełniają jedynie „luki”,

• rynek mieszkań pozostaje względnie stabilny.

Tymczasem w rzeczywistości koszty stałe wyprzedziły konstrukcję systemu socjalnego. Pomoc państwa redukuje skalę problemu, ale go nie eliminuje. Samotni rodzice nie wpadają w skrajną biedę – lecz pozostają w permanentnym stanie finansowego napięcia.

Po zsumowaniu Kindergeld, ewentualnego Kinderzuschlag, ulg podatkowych i dopłat socjalnych sytuacja Giny – i tysięcy podobnych rodzin – przestaje być dramatem, ale nie staje się stabilnością. Państwo spełnia swoją rolę minimalną: chroni przed całkowitym upadkiem. Nie zapewnia jednak warunków, w których praca na pełen etat oznacza realne bezpieczeństwo. Resztę czytelnik może ocenić sam – mając przed sobą nie hasła, lecz liczby.