Cyfryzacja supermarketu: kasy samoobsługowe – rewolucja czy pułapka?

Wchodzisz do sklepu, bierzesz koszyk, skanujesz produkty smartfonem, wychodzisz – bez kolejki, bez „dzień dobry”, bez ludzkiej twarzy po drugiej stronie taśmy. Tak wygląda przyszłość zakupów? Dla jednych koszmar depersonalizacji, dla innych spełnienie marzeń o efektywności. W Niemczech i Polsce kasy samoobsługowe (SB-Kassen) stały się już codziennością. Ale czy naprawdę oszczędzają czas, pieniądze i nerwy? A może tylko maskują głębsze problemy branży handlowej? Tygodnik.de prześwietla temat od podszewki.

Od taśmy do ekranu dotykowego – ewolucja w liczbach

Zacznijmy od faktów. W Niemczech działa ponad 38 000 kas samoobsługowych – to co osiemnasta kasa w całym kraju. W ciągu dwóch lat ich liczba podwoiła się, a w sektorze spożywczym stanowią już dwie trzecie wszystkich urządzeń tego typu. Dane EHI Retail Institute nie kłamią: to nie chwilowa moda, a strukturalna zmiana.

W Polsce tempo jest podobne. Sieci jak Biedronka, Lidl czy Auchan instalują SB-Kassen masowo. W niektórych marketach w Warszawie czy Krakowie już połowa stanowisk to samoobsługa. Klientów przyciągają hasła: „Szybko. Prosto. Bez kolejki”. Ale czy na pewno?

Brak ludzi = więcej maszyn

Główny motor napędowy? Fachkräftemangel – chroniczny brak pracowników. W Niemczech w handlu detalicznym brakuje ponad 100 000 osób. W Polsce GUS alarmuje: w 2025 roku w branży handlowej wakatów będzie ponad 80 000.

„Bez kas samoobsługowych wiele sklepów po prostu nie dałoby rady funkcjonować” – mówi dr Anna Kowalska, ekonomistka z SGH w Warszawie.

Sieci nie kryją: technologia to proteza dla systemu. Lidl Deutschland zapowiedział, że do 2026 roku 1600 sklepów (czyli co drugi) będzie miało SB-Kassen. Rewe i Edeka idą tym samym tropem. Kaufland chwali się 1700 urządzeniami w 260 marketach i rozwija Scan & Go – skanowanie produktów od razu do koszyka, bez wyjmowania na taśmę.

Tymczasem Aldi pozostaje ostrożny. Aldi Nord testuje self-checkout tylko w ośmiu pilotażowych lokalizacjach. Aldi Süd milczy – oficjalnie „optymalizuje procesy”. To klasyczna strategia dyskontu: nie ryzykować, dopóki nie ma pewności zwrotu z inwestycji.

Diebstahlkassen? Mit czy stereotyp?

W internecie aż huczy: „Kasy złodziei”, „Inflationsausgleich dla sprytnych”, „Skanuj jabłka jako ziemniaki i oszczędzaj”. Czy SB-Kassen naprawdę zachęcają do kradzieży?

EHI przyznaje: błędy skanowania zdarzają się częściej niż przy tradycyjnych kasach. Ale sieci kontratakują technologią:

• Wagi kontrolne – porównują wagę zeskanowanego towaru z bazą danych.
• Kamery 360° z analizą obrazu.
• AI wykrywająca podejrzane ruchy – np. wkładanie produktu do torby bez skanowania.
• Elektroniczne bramki blokujące wyjście przy niezgodnościach.
• Losowe kontrole przez pracownika w strefie SB.

Rewe i Kaufland zapewniają: nie widzą statystycznie istotnego wzrostu kradzieży przy kasach samoobsługowych. Ogólny wzrost shrinku (strat w handlu) to efekt inflacji, drożyzny i desperacji klientów – nie tylko technologii.

„Kradzież to problem systemowy. SB-Kassen to tylko wygodny kozioł ofiarny” – komentuje Piotr Nowak, były dyrektor ds. bezpieczeństwa w jednej z polskich sieci.

Zakupy to nie tylko lista – to rytuał

Niemcy i Polacy mają coś wspólnego: lubią pogadać przy kasie. EHI przeprowadziło badania: dla 42% klientów zakupy to okazja do kontaktu międzyludzkiego. „Jak się pani ma?”, „Pogoda dziś okropna”, „Syn zdał maturę” – te drobne rozmowy budują lojalność.

Kasy samoobsługowe tego nie oferują. Dlatego w wielu marketach tradycyjne stanowiska pozostają otwarte – zwłaszcza w godzinach szczytu i w mniejszych miejscowościach. Rewe obiecuje: zawsze co najmniej jedna kasa z człowiekiem. Lidl dodaje: „SB to opcja, nie obowiązek”.

Ciekawy trend: młodzi (18–35 lat) wolą samoobsługę, starsi (55+) – tradycyjną. Dla seniorów bariery to nie tylko technologia, ale brak wsparcia. „Co jeśli coś nie zadziała? Kto pomoże?” – pytają.

Scan & Go, sklepy bezkasowe i AI jako kasjer

Przyszłość? Jeszcze bardziej autonomiczna.

• Scan & Go: skanujesz produkty w trakcie zakupów, płacisz w aplikacji. Kaufland, Tesco i Żabka testują.
• Sklepy bezkasowe: Amazon Go, Rewe Pick&Go w Kolonii, Żabka Nano. Kamery, czujniki, AI – wchodzisz, bierzesz, wychodzisz. Płatność automatyczna.
• Robotyzacja: w Japonii i USA testowane są roboty układające towar. W Europie – na razie science fiction.

Prof. Thomas Roeb prognozuje:

„Za 5–7 lat samo skanowanie będzie archaiczne. AI rozpozna każdy produkt w koszyku z dokładnością 99,9%.”

Ale jest haczyk: dane. Każde skanowanie, każdy ruch – to informacja o nawykach zakupowych. Datenschützer w Niemczech już alarmują: „To inwigilacja pod pretekstem wygody”.

Kto na tym zyskuje?

Podsumowanie: nie rewolucja, a adaptacja

Kasy samoobsługowe nie są symbolem upadku ludzkiej obsługi – to narzędzie przetrwania w erze braku rąk do pracy. Nie zastępują kasjerów, a uwalniają ich od rutyny. Klient zyskuje wybór: chce szybko – idzie do SB. Chce pogadać – staje w kolejce do człowieka.

W Niemczech, w Polsce, w całej Europie – skaner w dłoni klienta to już standard. Ale uśmiech kasjera? Tego technologia nie zastąpi. Przynajmniej nie teraz.

Czy to koniec epoki „Poproszę paragon”? Nie. To początek hybrydy – człowiek + maszyna. I to właśnie w tej równowadze tkwi przyszłość handlu.