„Nie schowasz się w Londynie ani w Oslo”. Nowe prawo mobilizacyjne nie zostawia złudzeń

Mobilizacja bez granic

Jeszcze kilka lat temu pytanie, czy emigranci mogą zostać wezwani do polskiego wojska, brzmiało jak akademicka dyskusja. Teraz nie ma już miejsca na domysły. W styczniu 2025 roku polski rząd znowelizował ustawę o obronności kraju. W praktyce oznacza to, że każdy obywatel Polski — bez względu na to, gdzie mieszka, jak długo jest za granicą i gdzie płaci podatki — może otrzymać wezwanie do armii w razie konfliktu zbrojnego.

Nowa rzeczywistość dla emigrantów

Na przedmieściach Londynu mieszka Andrzej, kierowca ciężarówki, który wyjechał do Wielkiej Brytanii tuż po wejściu Polski do Unii. Od dwóch dekad jego życie toczy się na Wyspach, tam dorastały dzieci, tam spłaca kredyt. Na hasło „powrót do Polski” reaguje śmiechem: „Nie ma mowy, moje życie jest tutaj”. Jednak nowe przepisy sprawiają, że nawet w Londynie nie ma pewności spokoju — wezwanie mobilizacyjne może teoretycznie dosięgnąć go tak samo, jak sąsiada w rodzinnym Lublinie.

Podobnie myśli Aneta z Oslo, która od lat pracuje jako pielęgniarka w norweskim szpitalu. Nie czuje się związana z polską armią, ale w świetle nowej ustawy jej obywatelstwo samo w sobie jest zobowiązaniem. — Gdyby przyszło wezwanie, pewnie musiałabym się zmierzyć z decyzją życia — mówi ze ściśniętym gardłem.

Kto podlega, kto jest zwolniony?

Przepisy są jednoznaczne:

• mobilizacja obejmuje wszystkich obywateli Polski w wieku 18–60 lat,

• nie ma znaczenia rezydencja podatkowa ani miejsce zamieszkania,

• wyjątki obejmują: osoby ciężko chore, kobiety w ciąży i opiekujące się małymi dziećmi, specjalistów niezbędnych dla funkcjonowania państwa oraz osoby posiadające podwójne obywatelstwo.

Reszta — niezależnie od tego, czy mieszka w Berlinie, Chicago czy Dublinie — jest objęta obowiązkiem.

Podwójne obywatelstwo – pozorne bezpieczeństwo

Nowelizacja ustawy przewiduje, że posiadanie drugiego obywatelstwa może zwolnić z obowiązku służby wojskowej. W praktyce jednak sytuacja jest bardziej skomplikowana. Polska uznaje bowiem obywatela posiadającego polski paszport zawsze za Polaka — niezależnie od tego, ile innych obywatelstw posiada. Dopiero formalna rezygnacja z polskiego obywatelstwa w drodze decyzji administracyjnej zwalnia z obowiązku. Sam fakt posiadania np. niemieckiego czy brytyjskiego paszportu nie gwarantuje ochrony przed mobilizacją.

Kary surowe jak nigdy

Centralne Wojskowe Centrum Rekrutacji jasno przypomina: za niestawienie się w terminie grozi minimum 3 lata więzienia, a w przypadku uchylania się od służby kara wzrasta nawet do 5 lat. I choć Polska nie ma umów międzynarodowych, które pozwalałyby ściągać obywateli zza granicy, problem pojawia się w chwili, gdy taka osoba przyjedzie do kraju. Wtedy przepisy karne działają bezlitośnie.

Dr Tomasz Lewandowski, konstytucjonalista, komentuje: – Obywatelstwo nie jest abstrakcyjną kategorią. Wiąże się z prawami, ale także obowiązkami. Obrona ojczyzny jest jednym z podstawowych.

Czy naprawdę ktoś będzie „ściągany” z zagranicy?

Eksperci podkreślają, że scenariusz wysyłania żandarmerii wojskowej do mieszkańców Paryża czy Barcelony jest fikcją. Polska nie ma instrumentów, by egzekwować mobilizację za granicą. Jednak moment powrotu do kraju — na urlop, święta czy choćby w odwiedziny do rodziny — może oznaczać poważne problemy.

Dlatego wśród emigrantów pojawia się nowe pytanie: czy warto ryzykować wizytę w Polsce, jeśli wezwanie do wojska jest możliwe?

Głos społeczeństwa – niepewność i lęk

Badania pokazują, że co trzeci Polak rozważa wyjazd w przypadku wojny. Już teraz widać wzrost zainteresowania nieruchomościami zagranicznymi i ofertami pracy poza granicami kraju. W tle słychać głosy rezygnacji: „Nie chcę ginąć za politykę”. Inni traktują to jak obowiązek, choć nie zawsze z entuzjazmem.

FAQ – najczęstsze pytania emigrantów

Czy wezwanie może trafić za granicę?
Formalnie tak, ale jego egzekucja zależy od kontaktu obywatela z Polską.

Mam podwójne obywatelstwo – co wtedy?
Dopóki posiadasz polski paszport, Polska traktuje cię jako swojego obywatela. Aby w pełni uniknąć obowiązku, trzeba zrzec się polskiego obywatelstwa.

Co jeśli nie przyjadę do Polski?
Bez powrotu konsekwencje są ograniczone. Ale jeśli pojawisz się w kraju, ryzykujesz odpowiedzialność karną.

Jak wygląda procedura odwoławcza?
Można złożyć dokumentację potwierdzającą przesłanki zwolnienia — chorobę, ciążę, opiekę nad dziećmi lub kluczowe stanowisko.

Analiza prawna – cień konstytucji

Podstawą mobilizacji jest konstytucyjny obowiązek obrony ojczyzny. Nowelizacja ustawy o obronności doprecyzowała przepisy, które dotąd nie obejmowały wprost emigrantów. Teraz luka została zamknięta. Prawo jest więc jednoznaczne: obywatelstwo = obowiązek.

Eksperci: między obowiązkiem a praktyką

Gen. w stanie spoczynku Krzysztof Pacek zwraca uwagę: – Najlepiej byłoby, gdyby Polacy sami czuli potrzebę obrony, a nie szukali sposobu ucieczki. Ale prawo musi być przygotowane na każdy scenariusz.

Z kolei prawnicy przypominają: – System działa w oparciu o deklarację obywatelstwa. Jeśli ktoś nie zrzekł się paszportu, pozostaje w zasięgu państwa.

Nowa epoka obywatelstwa

Znowelizowane przepisy zmieniają znaczenie obywatelstwa. Dla jednych są przypomnieniem o solidarności i wspólnej odpowiedzialności. Dla innych — groźbą, że spokojne życie w Irlandii czy Kanadzie wcale nie oznacza ucieczki od obowiązków wobec Polski.

I choć realne scenariusze mobilizacji pozostają teoretyczne, ustawa nie pozostawia wątpliwości: Polska nie zapomni o swoich obywatelach, bez względu na to, jak daleko od Wisły układają sobie życie.

Źródła oficjalne:

• Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz.U. 2022 poz. 655) wraz z nowelizacją z 2025 r.

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 85 (obowiązek obrony ojczyzny).

• Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) – komunikaty prasowe w sprawie mobilizacji (2025).

• Centralne Wojskowe Centrum Rekrutacji (CWCR) – informacje o obowiązkach mobilizacyjnych i sankcjach karnych.

• Główny Urząd Statystyczny (GUS) – raport o emigracji Polaków (stan na koniec 2023 r.).