35 lat po zjednoczeniu Niemiec – sukces czy wciąż niedokończona historia?

Zjednoczenie – największe wydarzenie współczesnej historii Niemiec

Upadek muru berlińskiego w listopadzie 1989 roku i zjednoczenie rok później były symbolem końca zimnej wojny i nowego początku dla Europy. Miliony Niemców z dawnej NRD marzyły o wolności, demokracji i możliwościach, jakie oferował Zachód. Zachodnie landy z kolei przyjęły na siebie ogromny ciężar finansowy i społeczny integracji.

Proces zjednoczenia miał wymiar historyczny, polityczny i emocjonalny. Po raz pierwszy od 1945 roku Niemcy znów były jednym państwem. Hasło „Wir sind ein Volk” („Jesteśmy jednym narodem”) stało się symbolem tamtych dni.

Koszty finansowe i gospodarcze integracji

Zjednoczenie wymagało gigantycznych inwestycji. W ciągu trzech dekad na wyrównanie różnic rozwojowych między wschodem a zachodem przeznaczono ponad 2 biliony euro. Budowano nowe drogi, modernizowano infrastrukturę, restrukturyzowano zakłady pracy.

Mimo to gospodarka wschodnich landów długo nie mogła dogonić zachodu. W latach 90. fala bezrobocia, upadki przedsiębiorstw i masowa emigracja młodych ludzi na zachód były bolesnym doświadczeniem dla wielu rodzin. Do dziś PKB na mieszkańca i średnie płace we wschodnich landach są niższe niż na zachodzie – różnica wynosi około 15–20 procent.

Społeczne blizny podziału

Nie chodzi tylko o pieniądze. W mentalności, kulturze i polityce różnice wciąż są widoczne. Sondaże pokazują, że mieszkańcy wschodnich landów częściej deklarują niezadowolenie z polityki i słabsze poczucie reprezentacji. To właśnie na wschodzie swoje bastiony mają partie protestu, takie jak AfD.

Jednocześnie rośnie też świadomość odrębnej tożsamości wschodnioniemieckiej. Wielu mieszkańców podkreśla, że transformacja lat 90. była dla nich doświadczeniem utraty stabilności i tożsamości zawodowej. Z perspektywy społecznej proces zjednoczenia był więc nie tylko spełnieniem marzeń, ale także źródłem frustracji.

Pokolenie, które nie pamięta muru

Dla młodych Niemców, urodzonych po 1990 roku, mur berliński i NRD to już historia. Badania pokazują, że wśród najmłodszych różnice między wschodem a zachodem mają coraz mniejsze znaczenie. W życiu codziennym zjednoczone Niemcy są oczywistością: wspólny rynek pracy, mobilność i wspólna przestrzeń kulturowa.

To właśnie kolejne pokolenia mogą sprawić, że pamięć o podziale będzie coraz bardziej abstrakcyjna, a wschód i zachód przestaną być kategoriami tożsamościowymi.

Jedność na tle europejskich kryzysów

W kontekście współczesnych wyzwań – kryzysu migracyjnego, pandemii, wojny w Ukrainie czy transformacji energetycznej – jedność Niemiec ma nowe znaczenie. Zjednoczone państwo jest silniejsze gospodarczo i politycznie, ale wewnętrzne napięcia często ujawniają się właśnie w reakcji na te wydarzenia.

Na przykład wschodnie landy są bardziej sceptyczne wobec przyjmowania uchodźców czy wobec polityki klimatycznej, co widać w wynikach wyborów i debacie publicznej.

Bilans po 35 latach

Czy zjednoczenie się udało? Odpowiedź zależy od tego, kogo zapytamy.

• Zachód widzi przede wszystkim ogromne koszty finansowe i konieczność wsparcia regionów słabszych gospodarczo.

• Wschód przypomina o niezrealizowanych obietnicach szybkiego wyrównania poziomu życia i o poczuciu bycia obywatelami „drugiej kategorii”.

• Całość Niemiec jednak korzysta na tym, że kraj jest zjednoczony – jako największa gospodarka Europy, lider Unii Europejskiej i globalny partner polityczny.

Perspektywy na przyszłość

Eksperci wskazują, że kluczem do pełnego domknięcia procesu zjednoczenia będzie inwestycja w młode pokolenie, edukację i nowoczesne technologie. To one mogą zatrzymać emigrację z wschodnich regionów i sprawić, że będą one atrakcyjne gospodarczo.

Jednocześnie potrzebna jest narracja, która nie będzie dzielić na „Ossi” i „Wessi”, lecz budować wspólną tożsamość obywateli RFN. Pytanie, czy w czasach rosnącej polaryzacji politycznej uda się znaleźć taki wspólny język.

Podsumowanie

Trzy i pół dekady po zjednoczeniu Niemcy pozostają przykładem historycznego sukcesu – kraj, który zdołał połączyć dwa odmienne systemy polityczne i gospodarcze. Ale to także historia niedokończona, bo różnice społeczne i mentalne wciąż istnieją.

Rocznica 35-lecia to okazja, by docenić ogromny postęp, ale też uczciwie przyznać, że prawdziwa jedność to proces, który trwa całe pokolenia. Niemcy są dziś jednym państwem – pytanie brzmi, jak sprawić, by wszyscy jego obywatele naprawdę czuli się jedną wspólnotą.